شرح اربعين امام خمینی(ره) - جلسه نهم

بسم الله الرحمن الرحيم

شرح مقدمه چهل حديث حضرت امام خميني(ره)

در محضر حضرت آيت الله خسروشاهي(جلسه نهم) 

مرحوم امام (ره) بعد از دعاهايي که در مقدمه رساله بسيار شريف اربعين از خداوند درخواست کرده اند فرموده اند: من مدتي بود در اين فکر بودم که چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام که در کتب معتبره اصحاب و علما رضوان الله عليهم ثبت است جمع آوري کرده و هر يک را به مناسبت شرحي کنم که با حال عامه مناسبتي داشته باشد، و از اين جهت آن را به زبان فارسي نگاشته که فارسي زبانان نيز از آن بهره برگيرند، شايد که انشاءالله مشمول حديث شريف ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله شوم که فرموده:

مَن حَفِظَ عَلي اُمَّتي اَربعينَ حَديثاً يَنتَفِعُونَ بِها بَعَثَهُ الله يَومَ القيمهِ فَقيهاً عالِماً

در اينجا اين موضوع که ايشان (امام خميني) فرموده: من در اين فکر بودم که چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت که در کتب معتبره اصحاب و علما ثبت است جمع آوري کنم و هر يک را به مناسبت شرحي کنم، از اين جهت که اصلا معناي حديث و اهميت آن چيست؟ و اينکه اگر شخصي موفق شود که چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت را جمع آوري کند، در روز قيامت مقام بزرگي دارد، بسيار قابل تامل و توضيح است.
 اولا اهميت احاديث به اين دليل است که سخنان اهل عصمت و طهارت شرح قرآن است، زيرا قرآن کريم آخرين کتاب آسماني و بسيار فشرده است و به خاطر همين خلاصه بودنش شرح مي خواهد. در يکي از آيات خداوند به پيامبر مي فرمايند که: وَ اَنزَلنا اِلَيکَ الذِّکرَ لِتُبَيِّنَ لَلنّاسِ ما نزلَ اليهم  ما قرآن را که ذکر نام دارد بر تو نازل کرديم تا تو آنچه را که نازل شده براي مردم تبيين کني، از اينجا مشخص مي شود که قرآن، به همراه احاديثِ صحيح، کتاب آسماني است ولي بدون احاديث، از دسترس استفاده براي نجات بشريت به دور است چون در بعضي از آيات شريفه نيز فرموده است که:  لا يَمَسُّهُ اِلّا المُطُهَرونَ تَنزيلٌ مِن ربِّ العالمين

تنزيل از رب العالمين بسيار اهميت دارد، خطاب و پيامِ خداي عالم خيلي مهم است و کساني هم که مي خواهند آن را براي مردم توضيح و در دسترسِ عمل آنها قرار دهند بايد صفات ملائکه را داشته باشند، مَلَک نباشند ولي صفات ملائکه را داشته باشند،همانطوري که فرشته ي وحي در نزول وحي بين پيامبر اکرم و خداوند متعال واسطه است، افرادي هم که بين قرآن و بين امت واسطه مي شوند و تفسير مي گويند بايد از جهت طهارت و عصمت، صفت فرشتگان را داشته باشند و انسانهايي باشند داراي دو جنبه، جنبه ي مَلَکي و فرشته اي و جنبه ي انساني.

خاصيتِ طهارت و عصمت که در فرشته وجود دارد، بايد در آنها نيز موجود باشد.
از مواردي که مي توان به اهميت احاديث پي برد، مطلبي است که حضرت اميرالمومنين عليه السلام در برخورد با خوارج انجام داده اند و آن مطلب به اين شرح است: بعد از اينکه خوارج آن فتنه ي بزرگ را در اسلام ايجاد کردند و حتي اميرالمومنين (ع) را هم هدف قرار دادند و با کمال تاسف، آن جناب را نه به عنوان امام، بلکه به عنوان يک مسلمان نيز قبول نکردند و تکفير کردند و کشتن ايشان را لازم دانستند، آن حضرت ابن عباس را مامور کردند که برود و با آنها صحبت کند و به ابن عباس فرمودند که در هنگام صحبت با آنها، از قرآن برايشان استدلال نياور  براي اينکه قرآن ذووجوه و قابل تفسير است، مانند قانون هاي اساسي که نمي توان خودِ قانون را براي عملِ وزارتخانه ها و مامورين در دسترس آنها قرار داد، زيرا مختصر و مجمل و خلاصه شده است و از اين جهت همه مي توانند به آن استدلال کنند، افرادي به يک گوشه يا يک جمله از آن استدلال مي کنند و افراد ديگري به گوشه ي ديگرش. به همين جهت حل و فصل را نمي توان با آيات قرآن انجام داد، از اينرو حضرت علي (ع) فرموده اند: وقتي با آنها صحبت مي کني با احاديث پيامبر صحبت کن چرا که وقتي حديث مي فرمايد:  عَليٌ مَعَ الحق وَ الحقُّ مَعَ علي (علي بر حق است و حق دور علي مي چرخد) ديگر کسي نمي تواند بگويد که معنايش اين است يا معنايش آن است، زيرا معلوم است که علي چه کسي بوده و معناي حق هم که واضح مي باشد و پيامبر هم اينها را به طور کاملا روشن معين فرموده است،. اما وقتيکه در قرآن مي فرمايد: ولي و سرپرست شما کسي است که در نماز زکات داد، بعضي ها مي گويند که ما قبول نداريم که اين مطلب مربوط به حضرت علي (ع) است و براي فلاني است و اينجاست که آنرا قبول نمي کنند و زير بار اين آيه نمي روند  اما وقتي حديث مي گويد که: مَن کُنتُ مَولاه فَعليٌ مَولاه  ديگر نمي توانند از اين گونه مطالب بگويند.

پس بنابراين حديث در اسلام ريشه اي و پايه اي است و کساني که مي خواهند زير بار اسلام نروند، از حديث مي گريزند، در اينجا توجه به اين مطلب نيز اهميت بسياري دارد که شرايط و صحت حديث نيز بايد توسط علما معلوم شود، فلذا به همين جهت است که حضرت امام مي فرمايند: من به فکر افتادم که چهل حديث که در کتب معتبره اصحاب و علما رضوان الله عليهم ثبت است جمع آوري کرده و هر يک را به مناسبت شرحي کنم.

در هيچکدام از اديان آسماني به جز اسلام مطلبي که از پيامبرشان يا از نايبان پيامبرشان چيزي به دست امت برسد وجود ندارد، و به دليل بلاها و جنگ ها و آتش سوزي ها و ...  چيزي از کتاب ها و احاديث ايشان در دست نيست، اما در اسلام اين مطالب و احاديث به طور زياد وجود دارد، همچنين قرآن که پيام الهي و تَنزيلٌ مِن رَبِّ العالَمين است موجود مي باشد، احاديثي هم که شرح آنها توسط شارحين معصوم داده شده که اهل طهارت نفس نيز بوده اند وجود دارد، پس رمز اينکه اسلام غالب است و هيچگاه نيز مغلوب نمي شود در همينجاست.

 اديان ديگر اگر مي خواهند حرفي داشته باشند بايد آن حرف را از دهان پيامبرشان نقل کنند ولي چنين چيزي ندارند و نمي توانند ثابت کنند که مثلا حضرت عيسي در تاريخ فلان و در منزل فلان شخص چنين فرمايشي فرموده است که به دست ما رسيده و مطلبش هم مشروح شده و شرحش را هم افراد پاکيزه نوشته اند و ...
اصلاً چنين مطالبي نه در يهوديت و نه در مسيحيت وجود ندارد.

بنابراين وقتي مي فرمايند که من خواستم اين کار را انجام دهم تا شايد که انشاءالله مشمول حديث شريف ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله شوم که فرموده اند :

مَن حَفِظَ عَلي اُمَّتي اَربعينَ حَديثاً يَنتَفِعُونَ بِها بَعَثَهُ الله يَومَ القيمهِ فَقيهاً عالِماً

معلوم مي شود که اين خودش داراي يک رمزي است، زيرا که اگر چهل حديث جمع آوري و مشروح شود و در دست
 امت قرار بگيرد در حکم يک دين است، چهل حديث درباره ي مطالب لازم بشريت مي تواند  دين اسلام را حفاظت کند و لذا ريشه ي حفظ را هم به کار گرفته و فرموده: مَن حَفِظَ عَلي امَّتي  يعني اگر کسي احاديث را از دسترس مخالفين و مزورين و دروغگويان درآورد و سالم نگه دارد و به دست امت برساند روز قيامت فقيه عالم محشور مي شود و فقيه عالم همان نبوتِ پس از پيامبر است که فرموده اند: "عُلَماء اُمَّتي کَانبياءِ بَني اسرائيل" يا " اَفضَل مِن اَنبياءِ بَني اِسرائيل"  بنابراين مرحوم امام با نوشتن اين کتاب به اميد اين بوده اند که در روز قيامت به مقام پيامبران برسند، آن وقت حديث اول را که ذکر کرده اند بسيار مهم و شرح آن نيز خيلي پربار و مفيد است.

 اولا آن حديثي که از اميرالمومنين (ع) عرض کرديم که ايشان به ابن عباس فرمود: در برخوردتان با اين طبقه جهال و آدم کش از قرآن مطلبي ذکر نکنيد بلکه از حديث ذکر کنيد عبارت عربي آن به اين شرح است که:

لا تُخاصِمُهُم بِالقُرآن  حضرت به نماينده خود ابن عباس، دستور مي دهند که استدلال و بحث با آنها را، از آيات قرآني انجام نده  وَ اِنَّ القرآن حَمّاء ذو وُجوُه  قرآن ظرفيت اينکه به او استدلالهاي مختلفي بشود را داراست. تَقوُل وَ يَقولوُن تو از قرآن يک چيزي مي گويي و از آن استفاده ميکني، آنها هم يک چيزي در برابرش مي گويند  وَ لکِن حاجَجَهُم بِالسُّنهِ  ولي از فرمايشات خودِ پيامبر برايشان استدلال بياور   وَ اِنَّهُم لَن يَجِدُوا عَنها مَحيصاً  اگر از احاديثِ ثابت پيامبر برايشان استدلال بياوري ديگر چاره اي ندارند و نمي توانند از آنها فرار کنند.

بنابراين معلوم مي شود که در اسلام، احاديث خيلي مهم هستند و هر کدام از ما که موفق شويم يک يا چند حديث خوب پيدا کنيم و آنها را شرح کنيم و براي مردم بيان نماييم خيلي پر اهميت است.
حديث اول که از امام صادق عليه السلام نقل شده به اين ترتيب است که: پيامبر اکرم به يک لشگري مأموريتي دادند و آنها رفتند و مأموريت را به خوبي انجام دادند و بازگشتند،حضرت در برخورد با آنان خسته نباشيد گفتند و فرمودند: آفرين باد بر گروهي که به انجام رساندند جهاد کوچک را و به جاي ماند براي آنان جهاد بزرگ.

پرسيدند که جهاد بزرگ چيست ؟ پيامبر فرمودند: جهاد با نفس است.

مسلماً اين جمله شرح دارد که چرا جهاد با نفس از جهاد با دشمن اسلام مهم تر است. چرا مجاهده با نفس از مجاهده با کفار بالاتر است؟ مگر نفس چيست؟ چرا بايد با نفس جهاد کرد؟ مگر انساني که تحصيل دانش اسلامي مي کند و مقداري از قرآن يا حتي همه آنرا حفظ کرده، تفسيرش را نوشته، سخنراني ها کرده، مقامات علمي و عملي پيدا کرده، اعتکاف ها داشته، حج ها و عمره ها رفته، عبادت ها کرده و جهاد هم انجام داده نيز  بايد با نفس مبارزه کند؟ براي اينچنين شخصي مبارزه با نفس به چه معناست؟

اين حديث از جمله احاديثي است که خيلي اهميت دارد و بايد وقت هر مسلماني را تا آخر عمرش بگيرد. مأموريت آن گروه از طرف پيامبر يک مأموريت موقتي بوده [سردار فلاني شما در زير اين پرچم برويد با فلان گروه بجنگيد و برگرديد] انجام اين وظيفه، اگر خيلي طول بکشد، دو يا سه ماه بيشتر نيست که يا شهيد مي شوند يا مجروح و يا سالم برمي گردند. اما اين مأموريت که با خودتان به جنگ و نزاع و نبرد بپردازيد وقت معيني ندارد که مثلاً بفرمايند در جواني اين کار را بکنيد و در دوران پيري احتياجي نيست و يا مثلاً عالم که شديد، درجه اجتهاد که پيدا کرديد ديگر لازم نيست،

اگر دانشمند شديد يا مقامات علمي خوبي پيدا کرديد و مدال گرفتيد ديگر احتياجي به اين مبارزه نداريد.

نه! اينگونه نيست. اين مبارزه هيچ قيدي ندارد و تا دم مرگ اين جهاد و جنگ ادامه خواهد داشت و به عهده تک تک ما است، بنابراين بايد فهميد که اين نفس چيست و چرا مخالفت با او و جهاد با او اينچنين مطلب بزرگي را به گرده انسان مي گذارد.

مي فرمايند که انسان اعجوبه است يعني يک چيز مشکلي است يک چيز غير قابل نفوذ و يافتن و دريافتن است. اگر يک چيزي را به انسان بدهند و بگويند اين را به آزمايشگاه ببر و تجزيه کن معلوم مي شود که مي توان درون آن شيء نفوذکرد و به درونش پي برد، اما انسان اعجوبه است و نفوذ در آن و پي بردن به درون او خيلي مشکل است، کشف درون او به آساني انجام نمي گيرد.

 انسان داراي دو نشئه و دو عالم است، نشئه يعني آن صحنه اي که يک موجود   در او زندگي مي کند، مثلا در مورد حيوانات اهلي معلوم است که صحنه زندگي شان کجاست؟ يا در روستا زندگي مي کنند يا در مراکز معيني از شهر و سر تا پاي زندگي شان معلوم است. پشم، شير و گوشتشان را به انسان مي دهند ولي گرگ ها و سگ ها جور ديگرند شيرها و فيل ها هر کدام يک صحنه خاصي دارند، انسان نيز دو جور صحنه دارد، دو نشئه دارد يک نشئه ظاهري دارد که همين زندگي بدني اوست و يک نشئه دروني هم دارد که اصلا صحنه اش با اين صحنه ظاهري و زندگي ظاهري جداست. مسائل مربوط به بدنش براي همين جهت ظاهري است و مسائل مربوط به درونش براي جهان ديگريست که به آن عالَم غيب و ملکوت مي گويند.

دانشمندانِ نفس شناس و انسان شناسان براي بيانِ آن موجوديت غيبيِ انسان که خود انسان هم چندان از آن سر در نمي آورد و خودش را نمي شناسد، مطالبي را گفته اند، مثلا براي زندگيِ باطني قسمت هاي هفت گانه يا بخش هاي چهارگانه يا سه قسمت يا دو قسمت را تقسيم بندي و بيان کرده اند. آن وقت، زمانيکه صحنه ي  درونيِ انسان را که يا دو يا سه يا هفت قسمت است، در نظر بگيريم، در هر صحنه اي از اين صحنه هاي مخفي و دروني، موجوداتي وجود دارند که اين موجودات دو دسته و دو گروه هستند، يک گروه موجوداتِ خوش فکر، خوش خواه، خوش نيت و مفيد هستند و يک گروه هم موجودات بدخواه، موذي و گمراه کننده. در اينجاست که جهاد لازم مي شود، هيچ حيواني اين گونه نيست که اولا صحنه وجوديش به دو قسمت تقسيم شود و قسمت مخفي اش نيز به چند قسمت تقسيم شود و در هر قسمتي هم موجودات گوناگوني باشند، از خير و شر، خوبي و بدي، خير خواهي و بد خواهي و از اين قبيل چيزها.

حالا اگر انسان موفق نشود که اين صحنه ها را اصلاح و مهار کند و آن موذي ها و شرور ها را از بين ببرد و در ياري دادن به خيرخواهان و دوستان دروني کوشش نکند، نمي تواند از عمر خودش در اين دنيا نتيجه اي بگيرد. ممکن است به مقامات ظاهري دست پيدا کند، خليفه پيامبر شود، سردار لشگر شود، مالک کل بشود، تاجر کل بشود، صنعتگر کل شود اما اينها هيچکدام با او در هنگام مرگ و وقت انتقالش از اين جهان همراه نيستند. اينها همه مانند مسافر خانه هايي هستند که انسان در هنگام مسافرت، يک يا دو شب درون آن ها توقف مي کند و زندگي موقتي دارد. رياست جمهوري، رياست لشکري- کشوري، روحاني و از اين قبيل مسائل، همه براي انسان مثل يک مسافرخانه اي هستند که آدم مدتي در آنجا زندگي مي کند و بعد بيرون مي رود، و وقتي که عمرش تمام مي شود نمي تواند هيچ يک از وسائل مسافرخانه را  با خودش ببرد و بايد وسائل را در همانجا بگذارد و خودش تک و تنها، لخت و عريان و دست خالي از آنجا رد شود، مگر وقتي که با اين موجوداتِ شرور درونيِ خودش مبارزه کند و آن موجودات خيرخواه درون خودش را تقويت و تاييد و ياري دهد، آن وقت پيروز مي شود و هنگام مرگ و رفتن در حاليکه با خودش خوبي ها را حمل مي کند و مي برد نجات کلي پيدا کند.

 بنابراين اين حديث مبتني مي شود بر انسان شناسي. در مقام اول از حديث اول، يک مقداري از انسان شناسي و بيان شده و يک مقداري از آن هم در شرح حديث دهم بيان شده که انشاء الله موفق شويم که در جلسات بعد انسان شناسي اي را که مرحوم امام در اين شرح هايشان بر احاديث بيان کرده اند را استفاده کنيم.

وصلي الله علي محمد و آل محمد         

جلسه­ نهم شرح اربعین

دانلود فايل pdf جلسه نهم شرح اربعين حضرت امام خميني(ره)